Laureaci Nagrody Nobla
Nagroda Nobla to wyróżnienie przyznawane za wybitne osiągnięcia naukowe, literackie lub zasługi dla społeczeństw i ludzkości, ustanowione ostatnią wolą fundatora, szwedzkiego przemysłowca i wynalazcy dynamitu – Alfreda Nobla. Więcej informacji można uzyskać na stronie http://www.nobelprize.org.
Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki przyznaje się „za najważniejsze odkrycie lub wynalazek”. Przyznano ją po raz pierwszy w 1901 r. Do tej pory uhonorowano w ten sposób 224 osoby. Wśród nich były zaledwie cztery kobiety (w tym Maria Skłodowska-Curie w 1903 r.). Najmłodszym laureatem Nobla z fizyki był 25-letni wówczas William Lawrence Bragg — został uhonorowany (wraz z ojcem, William Henry Braggiem) w 1915 r. za zasługi w badaniu struktury krystalicznej przy użyciu promieni Röntgena. Najstarszy wyróżniony to Arthur Ashkin, który w wieku 96 lat otrzymał Nobla za pęsety optyczne i ich zastosowanie w systemach biologicznych (2018 r.).
Poniżej zamieszczone są wszystkie Nagrody Nobla z fizyki, jak i niektóre nagrody z chemii, które są związane z fizyką lub otrzymane przez fizyków. Daty w nawiasach informują kiedy nagrodzone prace zostały wykonane, zwykle Nagroda Nobla jest przyznawana wiele lat po rzeczywistym dokonaniu odkrycia.
| Rok | Dziedzina | Laureaci | Osiągnięcie |
| 1901 | fizyka | Wilhelm K. Roentgen | Odkrycie promieniowania X (promieniowania rentgenowskiego) w 1895 roku |
| 1902 | fizyka | Hendrik A. Lorentz, Pieter Zeeman | Przewidzenie teoretyczne i potwierdzenie doświadczalne efektu Zeemana - rozszczepienia linii widmowych pod wpływem pola magnetycznego |
| 1903 | fizyka | A. Henri Becquerel | Odkrycie i badania spontanicznej radioaktywności |
| 1903 | fizyka | Pierre i Maria Curie | Badania promieniowania materiałów radioaktywnych |
| 1904 | fizyka | John Strutt (Lord Rayleigh) | Badania nad gęstością gazów i odkrycie argonu |
| 1904 | chemia | William Ramsay | Odkrycie gazów obojętnych: helu, neonu, ksenonu i kryptonu oraz umieszczenie ich w układzie okresowym |
| 1905 | fizyka | Philipp Lenard | Badania promieniowania katodowego i elektronów (1898-1899) |
| 1906 | fizyka | J. J. Thomson | Badania wyładowania elektrycznego w gazach i odkrycie elektronu (1897) |
| 1907 | fizyka | Albert A. Michelson | Wynalezienie przyrządów optycznych i zmierzenie prędkości światła |
| 1908 | fizyka | Gabriel Lippmann | Wykonanie kolorowej płyty fotograficznej wykorzystującej metodę interferencyjną (1891) |
| 1908 | chemia | Ernest Rutherford | Odkrycie, że atomy mogą być rozbijane promieniowaniem alfa i badania radioaktywności |
| 1909 | fizyka | Guglielmo Marconi i Carl Ferdinand Braun | Opracowanie telegrafii bezprzewodowej |
| 1910 | fizyka | Johannes D. van der Waals | Badania równania stanu dla gazów i cieczy |
| 1911 | fizyka | Wilhelm Wien | Odkrycie prawa Wiena opisującego pik w widmie ciała doskonale czarnego |
| 1911 | chemia | Marie Curie | Odkrycie radu i polonu (1898) oraz wyizolowanie radu |
| 1912 | fizyka | Nils Dalén | Wynalezienie automatycznych regulatorów gazu dla latarni morskich |
| 1913 | fizyka | Heike Kamerlingh Onnes | Odkrycie nadprzewodnictwa i skroplenie helu (1908) |
| 1914 | fizyka | Max T. F. von Laue | Badanie dyfrakcji promieniowania X w kryształach i wykazanie, że promienie X są falą elektromagnetyczną |
| 1914 | chemia | Theodore W. Richards | Wyznaczenie ciężarów atomowych sześćdziesięciu pierwiastków i wykazanie istnienia izotopów |
| 1915 | fizyka | William Henry Bragg i William Lawrence Bragg | Badania dyfrakcji promieniowania X w kryształach |
| 1917 | fizyka | Charles Barkla | Badania atomów za pomocą rozpraszania promieniowania X (1906) |
| 1918 | fizyka | Max Planck | Odkrycie kwantowania energii (1900) |
| 1919 | fizyka | Johannes Stark | Odkrycie efektu Starka - rozszczepienie linii widmowych w polu elektrycznym (1913) |
| 1920 | fizyka | Charles-Édouard Guillaume | Odkrycie inwaru, stopu stali z niklem, o bardzo małym współczynniku rozszerzalności |
| 1920 | chemia | Walther Nernst | Badania zmian ciepła w reakcjach chemicznych i sformułowanie trzeciej zasady termodynamiki (1918) |
| Rok |
Dziedzina |
Laureaci |
Osiągnięcie |
| 1921 |
fizyka |
Albert Einstein |
Wyjaśnienie efektu fotoelektrycznego i prace teoretyczne (1905) |
| 1921 |
chemia |
Frederick Soddy |
Badania chemiczne substancji promieniotwórczych i odkrycie izotopów (1912) |
| 1922 |
fizyka |
Niels Bohr |
Model atomu i jego promieniowania (1912) |
| 1922 |
chemia |
Francis W. Aston |
Wykorzystanie spektrografii masowej do badania ciężaru atomowego pierwiastków i odkrycie 212 spośród 287 występujących naturalnie izotopów |
| 1923 |
fizyka |
Robert A. Millikan |
Wyznaczenie ładunku elektronu (1911) i doświadczalne badania zjawiska fotoelektrycznego (1914) |
| 1924 |
fizyka |
Karl M. G. Siegbahn |
Badania spektroskopii rentgenowskiej |
| 1925 |
fizyka |
James Franck i Gustav Hertz |
Odkrycie zjawiska Francka-Hertza podczas zderzeń elektron-atom |
| 1926 |
fizyka |
Jean-Baptiste Perrin |
Badania ruchów Browna w celu wyznaczenia nieciągłości struktury materii i wyznaczenie rozmiarów atomów |
| 1927 |
fizyka |
Arthur Holly Compton |
Odkrycie efektu Comptona czyli zmiany długości promieniowania X podczas ich oddziaływania z materią |
| 1927 |
fizyka |
Charles T. R. Wilson |
Wynalezieni komory mgłowej do badania naładowanych cząstek |
| 1928 |
fizyka |
Owen W. Richardson |
Badanie efektu termoemisji i elektronów emitowanych przez gorące metale (1911) |
| 1929 |
fizyka |
Louis Victor de Broglie |
Odkrycie falowej natury elektronów (1923) |
| 1930 |
fizyka |
Chandrasekhara Venkata Raman |
Badania rozproszenia ramanowskiego, rozpraszania światła przez atomy i cząsteczki ze zmianą długości fali (1928) |
| 1932 |
fizyka |
Werner Heisenberg |
Stworzenie mechaniki kwantowej |
| 1933 |
fizyka |
Erwin Schrödinger i Paul A. M. Dirac |
Stworzenie mechaniki falowej (1927) |
| 1933 |
chemia |
Harold Urey |
Odkrycie deuteru, cięższego izotopu wodoru (1931) |
| 1935 |
fizyka |
James Chadwick |
Odkrycie neutronu (1932) |
| 1935 |
chemia |
Irène i Frédéric Joliot-Curie |
Synteza nowych pierwiastków radioaktywnych |
| 1936 |
fizyka |
Carl D. Anderson |
Odkrycie antymaterii a w szczególności pozytonu (1932) |
| 1936 |
fizyka |
Victor F. Hess |
Odkrycie promieniowania kosmicznego |
| 1936 |
chemia |
Peter J. W. Debye |
Badania momentów dipolowych oraz dyfrakcji promieniowania X i elektronów w gazach |
| 1937 |
fizyka |
Clinton Davisson i George Thomson |
Odkrycie dyfrakcji elektronów w kryształach i potwierdzenie teorii de Broglie'a (1927) |
| 1938 |
fizyka |
Enrico Fermi |
Otrzymanie transuranowych pierwiastków radioaktywnych poprzez bombardowanie neutronami (1934-1937) |
| 1939 |
fizyka |
Ernest O. Lawrence |
Wynalezienie cyklotronu |
| Rok |
Dziedzina |
Laureaci |
Osiągnięcie |
| 1943 |
fizyka |
Otto Stern |
Opracowanie metod badania wiązek molekularnych (1923) i ich wykorzystanie do odkrycia momentu magnetycznego protonu (1933) |
| 1944 |
fizyka |
Isidor I. Rabi |
Odkrycie magnetycznego rezonansu jądrowego w wiązkach atomowych i cząsteczkowych |
| 1944 |
chemia |
Otto Hahn |
Odkrycie rozszczepienia jądrowego (1938) |
| 1945 |
fizyka |
Wolfgang Pauli |
Odkrycie zasady wykluczenia (1924) |
| 1946 |
fizyka |
Percy W. Bridgman |
Badania w fizyce wysokich ciśnień |
| 1947 |
fizyka |
Edward V. Appleton |
Badania jonosfery |
| 1948 |
fizyka |
Patrick M. S. Blackett |
Badania fizyki jądrowej oddziaływania promieniowania kosmicznego z wykorzystaniem fotografii z komory mgłowej |
| 1949 |
fizyka |
Hideki Yukawa |
Przewidzenie istnienia mezonów (1935) |
| 1950 |
fizyka |
Cecil F. Powell |
Opracowanie metody badania promieniowania kosmicznego za pomocą emulsji fotograficznej oraz odkrycie nowych mezonów |
| 1951 |
fizyka |
John D. Cockcroft i Ernest T. S. Walton |
Przemiany jądrowe w akceleratorze (1932) |
| 1951 |
chemia |
Edwin M. McMillan |
Wytworzenie Neptuna (1940) |
| 1951 |
chemia |
Glenn T. Seaborg |
Wytworzenie plutonu (1941) i innych transuranowców |
| 1952 |
fizyka |
Felix Bloch i Edward Mills Purcell |
Odkrycie magnetycznego rezonansu jądrowego w cieczach i gazach (1941) |
| 1953 |
fizyka |
Frits Zernike |
Wynalezienie mikroskopu z kontrastem fazowym w którym interferencja jest wykorzystywana do uzyskania większego kontrastu |
| 1954 |
fizyka |
Max Born |
Interpretacja funkcji falowej jako funkcji prawdopodobieństwa (1926) oraz inne odkrycia kwantowo-mechaniczne |
| 1954 |
fizyka |
Walther Bothe |
Opracowanie metody koincydencji do badania cząstek elementarnych (1930-1931) |
| 1955 |
fizyka |
Willis E. Lamb, Jr. |
Odkrycie przesunięcia Lamba w widmie wodoru (1947) |
| 1955 |
fizyka |
Polykarp Kusch |
Wyznaczenie momentu magnetycznego elektronu (1947) |
| 1956 |
fizyka |
John Bardeen, Walter H. Brattain, i William Shockley |
Wynalezienie tranzystora |
| 1957 |
fizyka |
T.-D. Lee i C.-N. Yang |
Przewidzenie, że w rozpadach beta nie jest zachowana parzystość |
| 1958 |
fizyka |
Pavel A. Cherenkov |
Odkrycie promieniowania Czerenkowa (1935) |
| 1958 |
fizyka |
Ilya M. Frank i Igor Tamm |
Interpretacja promieniowania Czerenkowa (1937) |
| 1959 |
fizyka |
Emilio G. Segrè i Owen Chamberlain |
Odkrycie antyprotonu (1955) |
| 1960 |
fizyka |
Donald A. Glaser |
Wynalezienie komory bąbelkowej do badania cząstek elementarnych (1952) |
| 1960 |
chemia |
Willard Libby |
Opracowanie metody datowania radiowęglowego (1947) |
| Rok |
Dziedzina |
Laureaci |
Osiągnięcie |
| 1961 |
fizyka |
Robert Hofstadter |
Odkrycie wewnętrznej struktury protonów i neutronów |
| 1961 |
fizyka |
Rudolf L. Mössbauer |
Odkrycie efektu Mössbauera, bezodrzutowej emisji promieniowania gamma |
| 1962 |
fizyka |
Lev Davidovich Landau |
Badania teoretyczne ciekłego helu i materii skondensowanej |
| 1963 |
fizyka |
Eugene P. Wigner |
Zastosowanie zasad symetrii w teorii cząstek elementarnych |
| 1963 |
fizyka |
Maria Goeppert Mayer i J. Hans D. Jensen |
Powłokowy model jądra atomowego (1947) |
| 1964 |
fizyka |
Charles H. Townes, Nikolai G. Basov i Alexandr M. Prokhorov |
Rozwijanie maserów (1951-52) i laserów |
| 1965 |
fizyka |
Sin-itiro Tomonaga, Julian S. Schwinger i Richard P. Feynman |
Rozwijanie elektrodynamiki kwantowej (1948) |
| 1966 |
fizyka |
Alfred Kastler |
Optyczne metody badania poziomów energetycznych w atomach |
| 1967 |
fizyka |
Hans Albrecht Bethe |
Odkrycie przebiegu produkcji energii w gwiazdach (1939) |
| 1968 |
fizyka |
Luis W. Alvarez |
Odkrycie stanów rezonansowych cząstek elementarnych |
| 1969 |
fizyka |
Murray Gell-Mann |
Klasyfikacja cząstek elementarnych (1963) |
| 1970 |
fizyka |
Hannes Alfvén |
Opracowanie teorii magnetohydrodynamiki |
| 1970 |
fizyka |
Louis Eugène Félix Néel |
Odkrycie antyferromegnetyzmu i ferrimagnetyzmu (lata 1930.) |
| 1971 |
fizyka |
Dennis Gabor |
Opracowanie holografii (1947) |
| 1971 |
chemia |
Gerhard Herzberg |
Spektroskopowe badania struktury molekuł |
| 1972 |
fizyka |
John Bardeen, Leon N. Cooper i John Robert Schrieffer |
Wyjaśnienie nadprzewodnictwa |
| 1973 |
fizyka |
Leo Esaki |
Odkrycie zjawiska tunelowania w półprzewodnikach |
| 1973 |
fizyka |
Ivar Giaever |
Odkrycie zjawiska tunelowania w nadprzewodnikach |
| 1973 |
fizyka |
Brian D. Josephson |
Przewidzenie występowania efektu Josephsona, który umożliwia tunelowanie pary elektronów (1958-1962 |
| 1974 |
fizyka |
Anthony Hewish |
Odkrycie pulsarów |
| 1974 |
fizyka |
Martin Ryle |
Opracowanie radiointerferometrii |
| 1975 |
fizyka |
Aage N. Bohr, Ben R. Mottelson i James Rainwater |
Odkrycie dlaczego niektóre nukleony mają asymetryczne kształty |
| 1976 |
fizyka |
Burton Richter i Samuel C. C. Ting |
Odkrycie cząstki j/psi i pierwszej cząstki obdarzonej powabem (1974) |
| 1977 |
fizyka |
John H. Van Vleck, Nevill F. Mott i Philip W. Anderson |
Badanie ciał stałych na gruncie mechaniki kwantowej |
| 1977 |
chemia |
Ilya Prigogine |
Wykazanie związku drugiej zasady termodynamiki z powstaniem życia |
| 1978 |
fizyka |
Arno A. Penzias i Robert W. Wilson |
Odkrycie kosmiczne promieniowanie tła (1965) |
| 1978 |
fizyka |
Piotr Kapica (Pyotr Kapitsa) |
Badania ciekłego helu |
| 1979 |
fizyka |
Sheldon L. Glashow, Abdus Salam i Steven Weinberg |
Opracowanie teorii unifikującej oddziaływania słabe i elektromagnetyczne (1958-1971) |
| 1980 |
fizyka |
Val Fitch i James W. Cronin |
Odkrycie naruszenia zasady parzystości ładunku CP (charge-parity) (1964), co prawdopodobnie wyjaśnia kosmologiczną dominację materii nad antymaterią |
| Rok |
Dziedzina |
Laureaci |
Osiągnięcie |
| 1981 |
fizyka |
Nicolaas Bloembergen i Arthur L. Schawlow |
Opracowanie spektroskopii laserowej |
| 1981 |
fizyka |
Kai M. Siegbahn |
Opracowanie spektroskopii elektronowej wysokiej rozdzielczości (1958) |
| 1982 |
fizyka |
Kenneth G. Wilson |
Opracowanie metody tworzenia teorii opisujących przemiany fazowe w zjawiskach krytycznych |
| 1983 |
fizyka |
William A. Fowler |
Badania teoretyczne nad kosmiczną nukleosyntezą |
| 1983 |
fizyka |
Subramanyan Chandrasekhar |
Badanie procesów fizycznych ważnych dla struktury i ewolucji gwiazd, w tym przewidzenie gwiazd białych karłów |
| 1984 |
fizyka |
Carlo Rubbia |
Odkrycie cząstek W i Z, weryfikację unifikacji elektrosłabej |
| 1984 |
fizyka |
Simon van der Meer |
Opracowanie metody stochastycznego chłodzenia wiązki CERN |
| 1985 |
fizyka |
Klaus von Klitzing |
Odkrycie skwantowanego efektu Halla, odnoszącego się do przewodnictwa w obecności pola magnetycznego (1980) |
| 1986 |
fizyka |
Ernst Ruska |
Wynalezienie mikroskopu elektronowego (1931) |
| 1986 |
fizyka |
Heinrich Rohrer |
Wynalezienie elektronowego mikroskopu tunelowego (1981) |
| 1987 |
fizyka |
Georg Bednorz i Karl Alex Müller |
Odkrycie nadprzewodnictwa wysokotemperaturowego (1986) |
| 1988 |
fizyka |
Leon M. Lederman, Melvin Schwartz i Jack Steinberger |
Wspólny eksperyment, który doprowadził do opracowania nowego narzędzia do badania słabej siły jądrowej, która wpływa na rozpad promieniotwórczy atomów. |
| 1989 |
fizyka |
Norman Ramsay |
Różne techniki fizyki atomowej |
| 1989 |
fizyka |
Hans Dehmelt i Wolfgang Paul |
Rozwój technik wychwytywania pojedynczych cząstek ładunku. |
| 1990 |
fizyka |
Jerome Friedman, Henry Kendall i Richard Taylor |
Eksperymenty ważne dla rozwoju modelu kwarkowego. |
| 1991 |
fizyka |
Pierre-Gilles de Gennes |
Odkrycie, że metody opracowane do badania zjawisk porządku w prostych układach można uogólnić na bardziej złożone formy materii, w szczególności na ciekłe kryształy i polimery. |
| 1992 |
fizyka |
George Charpak |
Opracowanie detektorów, które śledzą ścieżki zanikania
cząstek subatomowych wytwarzanych w akceleratorach cząstek. |
| 1993 |
fizyka |
Russell Hulse i Joseph Taylor |
Odkrywanie dowodów na istnienie fal grawitacyjnych. |
| 1994 |
fizyka |
Bertram N. Brockhouse i Clifford G. Shull |
Za pionierskie prace nad rozpraszaniem neutronów. |
| 1995 |
fizyka |
Martin L. Perl i Frederick Reines |
Odkrycie odpowiednio cząstki tau i neutrina. |
| 1996 |
fizyka |
David M. Lee, Douglas C. Osheroff i Robert C. Richardson |
Opracowanie nadciekłej cieczy na bazie helu-3 |
| 1997 |
fizyka |
Steven Chu, Claude Cohen-Tannoudji i William D. Phillips |
Wynalezienie metody chłodzenia i pułapkowania atomów za pomocą promieniowania laserowego. |
| 1998 |
fizyka |
Robert B. Laughlin, Horst L. Störmer i Daniel C. Tsui |
Odkrycie nowej postaci płynu kwantowego z częściowo naładowanymi wzbudzeniami. |
| 1999 |
fizyka |
Gerardus ’T Hooft i Martinus J. G. Veltman |
Badania struktury kwantowej elektrosłabych oddziaływań w fizyce |
| 2000 |
fizyka |
Zhores I. Alferov i Herbert Kroemer |
Wynalezienie heterostruktur półprzewodnikowych wykorzystywanych w superszybkiej elektronice i optoelektronice |
2000 |
fizyka |
Jack St.Clair Kilby |
Wynalezienie układu scalonego |
| Rok |
Dziedzina |
Laureaci |
Osiągnięcie |
| 2001 |
fizyka |
Wolfgang Ketterle, Eric A. Cornell, Carl E. Wieman |
Odkrycie kondensatu Bosego-Einsteina, nowego stanu materii |
| 2002 |
fizyka |
Raymond Davis, Jr., Masatoshi Koshiba |
Detekcja kosmicznych neutrin |
| 2002 |
fizyka |
Riccardo Giacconi |
Za wkład w odkrycie kosmicznych źródeł promieniowania X |
| 2003 |
fizyka |
Alexei A. Abrikosov, Anthony J. Leggett, Vitaly L. Ginzburg |
Stworzenie teorii nadprzewodnictwa |
| 2004 |
fizyka |
David J. Gross, H. David Politzer, Frank Wilczek |
odkrycie asymptotycznej swobody w teorii oddziaływań silnych |
| 2005 |
fizyka |
Roy J. Glauber, John L. Hall i Theodor W. Hinsch |
|
| 2006 |
fizyka |
|
|
| 2007 |
fizyka |
|
|
| 2008 |
fizyka |
|
|
| 2009 |
fizyka |
|
|
| 2010 |
fizyka |
|
|
| 2011 |
fizyka |
|
|
| 2012 |
fizyka |
|
|
| 2013 |
fizyka |
|
|
| 2014 |
fizyka |
|
|
| 2015 |
fizyka |
|
|
| 2016 |
fizyka |
|
|
| 2017 |
fizyka |
|
|
| 2018 |
fizyka |
|
|
| 2019 |
fizyka |
|
|
| 2020 |
fizyka |
|
|
| Rok |
Dziedzina |
Laureaci |
Osiągnięcie |
| 2021 |
fizyka |
Klaus Hasselman, |
za fizyczne modelowanie klimatu Ziemi, ilościowe określanie zmienności i wiarygodne przewidywanie globalnego ocieplenia |
| 2021 |
fizyka |
Giorgio Parisi |
za odkrycie wzajemnego oddziaływania nieporządku i fluktuacji w układach fizycznych od skali atomowej do planetarnej |
| 2021 |
fizyka |
Syukuro Manabe |
za fizyczne modelowanie klimatu Ziemi, ilościowe określanie zmienności i wiarygodne przewidywanie globalnego ocieplenia |
